Jan van Scorel

Volgens Van Mander werd Jan van Scorel geboren in het dorp Schoorl, dichtbij Alkmaar, waar hij de Latijnse school doorliep. In 1512 verhuisde Jan naar Amsterdam, waar hij assistent werd in het bruisende atelier van Jacob Cornelisz. Met een gedegen opleiding op zak, vertrok de getalenteerde twintiger rond 1518 naar het buitenland.

Van Scorel was een van de eerste Noord-Nederlandse schilders die Italië bezocht. Hij reisde door Duitsland en Karinthië naar Venetië en maakte een pelgrimstocht naar Jerusalem. Rond 1520 keerde hij terug in Venetië. Circa twee jaar later verhuisde hij naar Rome, waar een Nederlander verkozen was tot paus.

In Rome trad Jan in dienst van de Utrechtse paus Adriaan VI als bewaarder van de Vaticaanse kunstcollecties in het Belvedère. Daarmee werd hij de opvolger van de beroemde Italiaanse kunstenaar Rafael. De naakte figuur in het schilderij “De stervende Cleopatra” is zeer waarschijnlijk terug te leiden naar een beroemd antiek beeld van Ariadne in het Belvedère.

Van Scorel was niet alleen schilder, maar ook geestelijke. Na de dood van de paus in 1523 keerde hij naar Nederland terug. Hij vestigde zich in 1524 in Utrecht waar hij, zoals de paus hem had beloofd, kanunnik werd. Tot zijn netwerk en opdrachtgevers behoorden ook andere geestelijken, zoals Joris van Egmond, Bisschop van Utrecht tussen 1534 en 1559, die ook in de gunst van keizer Karel V stond.

Van Scorels tijd in Italië was voor hem een geweldige bron van artistieke inspiratie. Door zijn kennismaking met het werk van onder andere Michelangelo en Rafael werd hij een belangrijke vroege vertegenwoordiger van de renaissancestijl in de Noordelijke-Nederlanden. Dit zie je ook terug in de collectie van het Rijksmuseum.

Wie aan Jan van Scorel denkt, zal zich snel dit meesterwerk voor de geest halen. De vrouw is Maria Magdalena, herkenbaar aan de zalfpot, waarmee ze de voeten van Jezus zou hebben verzorgd. In de figuur straalt de invloed van de Italiaanse schilderkunst door. De kleurrijke stof komt mogelijk uit het Midden-Oosten.

Alles ademt hier de klassieke oudheid: van de antieke fonteinbeelden tot de klassieke architectuur van het paleis. Het bijbels verhaal valt nauwelijks op. Bathseba zit linksvoor en wordt bij het baden beloerd door koning David, het kleine afgezonderde figuurtje rechts op het balkon. Zelfs van die afstand kan Bathseba’s schoonheid hem bekoren.

In deze voorstelling van de doop van Jezus zijn de half ontblote, gespierde lichamen duidelijk geïnspireerd door Michelangelo’s plafondschilderingen in de Sixtijnse kapel in Rome, die Van Scorel goed kende door zijn werk voor de paus in Rome.

Van Scorel had een invloedrijk netwerk, dat zich ook uitte in portretopdrachten. Naast de bisschop van Utrecht Joris van Egmond portretteerde hij ook edellieden als Reinoud III van Brederode, een belangrijke steunpilaar van keizer Karel V.

Jan van Scorel schilderde niet alleen edellieden. Dit portretje van een Haarlemse man, die ons direct aankijkt, is illustratief voor de toenemende belangstelling voor het individu in de vroege 16de eeuw en weerspiegelt een groeiend zelfbewustzijn onder stedelingen.