10 dingen over lichtjes in het Rijksmuseum

Je zou het misschien niet verwachten, maar een gedeelte van deze prachtige kroonluchter bestaat uit porselein. Zowel de stam, armen met kaarsenhouders, als de vetvangers zijn gemaakt van Meissen porselein. Ze zijn kleurig beschilderd met Indische Blumen.

Lampen worden niet alleen gebruikt om donkere plekken mee te verlichten, maar ook in rituelen. Zo is de verering van een god door een lamp voor zijn of haar beeld te bewegen een essentieel onder van een hindoeïstische tempeldienst (puja). In het oude India waren lampen een van de populairste geschenken aan tempels.

Waar we vandaag de dag gewend zijn aan het automatische aanspringen van elektrische lantaarnpalen, was dat vroeger wel anders. Lantaarnopstekers moesten op gas- of oliewerkende straatlantaarns aansteken. Dit miniatuur verbeeldt zo'n lantaarnopsteker, met een oliekan in zijn rechterhand. Klaar om de straten te verlichten!

Best knap, vind je niet, hoe de schilder Gerard Dou (1613-1675) de ruimte in dit werk met maar liefst vier verschillende lichtbronnen weet te verlichten? De schilder stond bekend om deze specialiteit. Dou’s ‘kaerslichten’ werden dan ook razend populair.

Het leven werd in de 19e eeuw flink veranderd door nieuwe uitvindingen en technieken. Dit modern type olielamp werd in 1836 in Frankrijk geïntroduceerd. Het vond al snel zijn weg naar de Nederlandse huiskamers. Deze versie in de collectie van het Rijksmuseum is een miniatuur, gemaakt van zilver.

Om schepen ’s nachts veilig te helpen varen schijnen vuurtorens een felle straal licht over de zee. Deze lichtkaatser werd gemaakt in het Verenigd Koninkrijk. In 1818 was de vuurtoren van Westkapelle de eerste in Nederland die voorzien werd van vijftien van dit soort ‘catodioptrische’ (reflecterende) lichten.

Hoewel dit model van de vuurtoren van Ameland maar ongeveer 1,5 meter hoog is, behoort de echte versie op het eiland zich met zijn 55 meter tot een van de hoogste van Nederland. Het werd ontworpen door Quirinus Harder, de belangrijkste ontwerper van vuurtorens in de tweede helft van de 19e eeuw. De torenwand bestaat uit segmenten van gietijzer, die ter plekke als bouwpakket geassembleerd konden worden.

De lantaarn die deze vrouw in haar hand heeft, wordt een chôchin genoemd. Het is een inklapbare lantaarn gemaakt van papier rond een bamboe frame. Dit soort lampion werd in de hand gedragen om onderweg de weg te verlichten. Ook werden ze vaak aan de dakrand van restaurants gehangen. Deze Japanse prent is onderdeel van een drieluik. Op de achtergrond zie je restaurants waar op straatniveau ronde lantaarns hangen, gedecoreerd met afbeeldingen van bloeiende irissen. De verdieping erboven is verlicht met kleinere rode lantaarns.

Licht kan ook voor wonderlijke effecten zorgen. Zo functioneerde deze toverlantaarn vroeger als een soort diaprojector. Met behulp van een lichtbron en een speciale lens konden er fantasievolle beeltenissen geprojecteerd worden. Vooral in aristocratische kringen was het gebruikelijk om vol verwondering te luisteren naar betoverende verhalen. kon men zich zo vergapen aan wonderlijke verhalen.

Kijk eens goed naar deze blaker (kaarsenhouder). Je zou misschien denken dat het een echte is, maar niets is minder waar. Het is in Den Haag gemaakt van Ansbachs porselein en het is heel realistisch geschilderd. In de kaarsenhouder liggen objecten die allemaal bijdragen aan het realistische beeld. Een staafje rode zegellak, een cachet (briefzegel) en zelfs een schaartje, dat mogelijk werd gebruikt voor het bijknippen van de lont.