Johannes Vermeer

Johannes Vermeer (1632-1675) een van de beroemdste Nederlandse schilders uit de 17de eeuw.
Hij kan zich meten met andere grote Nederlandse schilders, zoals Rembrandt van Rijn en Frans Hals. Vermeers bekendste schilderijen zijn Het melkmeisje en het Meisje met de parel.

Het leven van Vermeer

Wist je dat Vermeer redelijk onbekend was tot het midden van de 19de eeuw? Door zijn aanhoudende anonimiteit kreeg hij ook wel de mysterieuze bijnaam ‘Sfinx van Delft’. Pas in de jaren 70 van de 19de eeuw wordt hij herontdekt. Toch wist Vermeer ook tijdens zijn leven kunst te verkopen. De Delftse brouwerszoon Pieter van Ruijven (1624 – 1674) was een belangrijke verzamelaar van zijn schilderijen. Hij bezat wel 20 werken.

Johannes Vermeer is met recht dé meester uit Delft te noemen. Hij heeft er altijd gewoond en gewerkt. Vermeer wordt in 1632 geboren in Delft als zoon van een zijdewerker. Hij trouwt later met de katholieke Catharina Bolnes (1631 – 1687). Vermeer en zijn vrouw krijgen samen 11 kinderen. De verstilling in zijn geschilderde werelden staat in schril contrast met de werkelijkheid van een uitpuilend huishouden.

Mogelijk is hij een leerling van stadgenoot Carel Fabritius (1622 – 1654), bekend van onder andere Het puttertje. In 1653 schrijft Vermeer zich in bij het schildersgilde, waarvan hij diverse jaren hoofd is. Vermeer is niet alleen een schilder, maar ook een kunsthandelaar. Hij heeft een handel in schilderijen en treedt waarschijnlijk op als expert van Italiaanse kunst. Vermeer is uiteindelijk in Delft gestorven en begraven.

Leer meer over Vermeer

Schilderstijl

In Vermeers vroege historische schilderijen kun je de invloed van Utrechtse caravaggisten zien. Hun handelsmerken zijn stevige figuren van dichtbij afgebeeld, licht-donker contrasten en historische thema’s en taferelen. De groep is op hun beurt weer beïnvloed door de Italiaanse schilder Caravaggio. In schilderijen als Diana en haar nimfen brengt Vermeer Bijbelse en mythologische voorstellingen tot leven, op haast theatrale wijze.

Vermeer staat tegenwoordig vooral bekend om zijn intieme genrestukjes, waarin de hoofdpersoon zich wijdt aan een alledaagse bezigheid, meestal bij een venster dat het daglicht binnenlaat. Het zijn voornamelijk vrouwen die hij schildert. Het dagelijkse leven in zijn thuisstad Delft wordt zijn specialisme. Een rijtje huizen waar velen voorbij zouden zijn gelopen, een huishoudelijke taak, of een vrouw met een brief: met ogenschijnlijk onopvallende taferelen grijpt de kunstenaar je aandacht. Hij verschaft ons een inkijkje in een – voor die tijd – nieuwe burgerlijke werkelijkheid.

De personen lijken helemaal op te gaan in hun activiteit, alsof ze in gedachten zijn verzonken. Als toeschouwer neem je slechts een moment waar. De beweging is bevroren. Als op een foto. Door het tot onderwerp van zijn schilderijen te maken, weet Vermeer het gewone weer ongewoon te maken. Wat zou er in de brief van de Brieflezende vrouw staan? Ontving zij deze van een geliefde?

Ontdek meer over de schilderstijl van Vermeer

Als geen ander kan Vermeer de lichtval op voorwerpen weergeven. Hij is er wereldberoemd door geworden. In zijn schilderijen glimt de stof en lijken de schaduwen op de muur net echt. Op de Brieflezende vrouw vangt de brief het licht, waardoor je oog er direct op valt. Via het licht stuurt Vermeer je blik.

In schilderijen als Het melkmeisje, Brieflezend meisje bij open raam en het Straatje schildert Vermeer op een pointillistische manier. Door tientallen witte en felgekleurde stipjes te zetten op een stuk brood of een tapijt, weet de schilder haarfijn de weerkaatsing van daglicht na te bootsen.

Vermeer creëert op meesterlijke wijze diepte in zijn schilderijen, bijvoorbeeld door contouren slechts lichtjes vorm te geven. Ook speelt hij met doorkijkjes door een hal of een geopend gordijn. De illusie van ruimtelijkheid wordt hierbij versterkt door de nieuwsgierigheid van de kijker: wat gebeurt er nu eigenlijk daarachter?

Details van Vermeer

Mensen, meubels, keukengerei en etenswaar: Vermeer kiest nauwkeurig de plaatsing op zijn schilderijen, alsof hij een toneeldecor opbouwt voor zijn onderwerp. In zijn weldoordachte composities, krijgt ieder figuur en voorwerp een belangrijke rol toebedeeld.

Vermeer houdt je aandacht zo eindeloos vast, ook voor wie zijn schilderijen al vaak heeft bestudeerd. Details, zoals tegels in de hoek, of een spijker op de witte muur zie je pas later. Niet alleen het licht verdient Vermeers aandacht, maar ook de schaduwen. Hier verrast hij je onder meer met wazige contouren van plooien in een rok of verwering op muren.

Johannes Vermeer werkt dan ook continu aan zijn composities. Op röntgenfoto’s komen voorwerpen tevoorschijn achter dikke verflagen, die eerder de ruimte moeten hebben gevuld. Zoals een wasmand op het schilderij Het melkmeisje, waar nu een stoofje zichtbaar is. Het streven naar perfectie is tekenend voor de schilder.

Vermeer is niet rijk, maar hij bespaart ook niet op zijn schildersmaterialen. De heldere kleuren schitteren ons hierdoor honderden jaren later nog tegemoet. Zo maakt hij blauwe verf met een pigment van vermalen lapis lazuli. Dit is een zeer kostbare halfedelsteen uit Afghanistan. Deze steen wordt in de 17de eeuw met schepen naar Nederland gehaald.

Door het terug laten keren van kleuren, creëert Vermeer een harmonieus geheel. Zo kun je de kleur blauw niet alleen zien in de kleding van de Brieflezende vrouw, maar ook in de stoelen, de knop onder de kaart aan de muur en zelfs in de schaduwpartijen.
In de tijd van Vermeer bestaan er nog geen verftubes. Hij mixt daarom olie, een bindmiddel en fijngewreven pigmenten om zijn verf te verkrijgen.

Vermeers meesterwerken

Het kleine oeuvre dat nu van hem bekend is, wordt lange tijd aan anderen toegeschreven. De schilderijen van Vermeer zijn dan ook veelvuldig vervalst. Onder andere door de Nederlandse schilder Han van Meegeren. Hij vond niet alleen inspiratie in Vermeers Brieflezende vrouw, maar kopieerde het schilderij met compositie en al. Het resultaat lijkt sterk op het origineel. Zie jij de verschillen?

Er zijn ongeveer 35 schilderijen als 'Vermeers' erkend. Hier vind je een lijst met alle schilderijen van Vermeer. Je ziet aan de werken dat hij op groot formaat begint te schilderen, maar na verloop van tijd overstapt op zijn kenmerkende kleine formaat. Zo is Het melkmeisje slechts 41 bij 45 centimeter groot, dat is niet veel groter dan een A4’tje.
Vermeer bouwt met veel zorg zijn werken op uit lagen olieverf. Hij brengt iedere laag vakkundig aan. De rust en tijd die hij neemt voor ieder schilderij uiten zich in zijn kleine oeuvre van topstukken.

Vermeer in het Rijksmuseum

Het Rijksmuseum bezit vier schilderijen van Vermeer. Het heeft drie van zijn huiselijke taferelen en één stadsgezicht: het wereldberoemde Straatje .

Het melkmeisje is het bekendste schilderij in de collectie. Op het eerste gezicht lijkt het een alledaagse scène van een eenvoudige keukenmeid, maar wie de tijd neemt ziet dat schijn bedriegt. Want hoe vaak krijg jij nu écht een kijkje in de wereld die zich achter voordeuren afspeelt?

De twee schilderijen Brieflezende vrouw en De liefdesbrief vertonen soortgelijke onderwerpen, met verschillende uitvoeringen. Je gluurt naar een vrouw die kalmpjes een brief leest in het ochtendlicht, maar tast tegelijkertijd in het duister over de inhoud. Aan de hand van haar gezichtsuitdrukking kun je slechts gissen en vergissen. Hoe anders is dat op het tweede schilderij van een huiselijk tafereel. De glimlach van een dienstmeid en de verwachtingsvolle blik van de ontvanger vullen het verhaal voor je in.

Met het Straatje heeft Vermeer een bestaand stukje van Delft vereeuwigd op het doek. Op het schilderij staat de woning van zijn tante afgebeeld. Maar wist je dat het Straatje eigenlijk geen echte straat verbeeldt? Het is in werkelijkheid gewoon een gracht. Vermeer heeft het water weggelaten. Hij cropte als het ware zijn compositie, zoals een fotograaf dat nu ook zou doen.