Humberto's favorieten - Drie Surinaamse portretten

00:00:00 Valika Smeulders: Als je dan goed gaat zoeken vind je ook deze drie portretten uit de negentiende eeuw, die laten zien dat de werkelijkheid in de koloniale periode ook veel complexer was. Dat vind ik heel interessant, omdat we vandaag de dag toch wel geneigd zijn om zaken een beetje te versimpelen. Alsof het nog steeds wit tegen zwart is, maar het gaat om een systeem dat onrechtvaardig was. Binnen dat systeem hebben mensen zich daar altijd tegen verzet.

00:00:27 Humberto Tan: Surinaamse vrouwen uit de negentiende eeuw van wie we niet weten wie ze zijn, maar die wel zijn vereeuwigd op portretmedaillons. Ooit een kostbaar privébezit, nu voor iedere museumbezoeker te zien. Wie zijn deze vrouwen en welk krachtig verhaal vertellen hun portretten? Ik ben Humberto Tan en dit is 'In het Rijksmuseum'. De podcast van het Rijksmuseum waarin we bijzondere verhalen vertellen over voorwerpen en vooral ook hun makers. Verdeeld over vier verdiepingen en 80 zalen zie je in het museum meer dan 8.000 voorwerpen. In deze aflevering Valika Smeulders, hoofd van de afdeling geschiedenis, over Surinaamse portretmedaillons uit het begin van de negentiende eeuw. Maar voor we beginnen: wil je weten hoe de portretjes die we bespreken eruit zien? Ga dan naar rijksmuseum.nl/podcast. Je hebt die drie hier uitgeprint voor je liggen.

00:01:28 Valika Smeulders: Ja, dat klopt.

00:01:28 Humberto Tan: Voordat we naar die drie gaan: ze zijn in een heel klein hoekje van het Rijksmuseum. Kleine portretjes en je moet echt goed kijken als je ze wil zien. Toch?

00:01:41 Valika Smeulders: Ja, dat is zo. Ze zijn in de hoekzaal van de negentiende eeuw geplaatst. Dat is de zaal waarin we spreken over allerlei manieren waarop Nederland koloniale relaties had in de wereld. Dit is het deel dat gaat over Suriname.

00:01:55 Humberto Tan: Ik vind het wel mooi, want ik ben gaan kijken en hier ga je zó makkelijk aan voorbij. Het is zo klein dat je denkt: leuk. Dan ga je inzoomen en dan pas zie je hoe bijzonder het is. Beschrijf die portretten als je wil.

00:02:08 Valika Smeulders: De portretten zijn een paar centimeter hoog. Ze zijn ovaal en hebben mooie lijsten. Wat je afgebeeld ziet, op ivoor geschilderd met waterverf, zijn drie jonge vrouwen. Die drie jonge vrouwen hebben allemaal donker haar, maar verder zijn ze allemaal verschillend. Je ziet een beetje een schakering van huidtinten en type krul. Je ziet een schakering aan kleding en juwelen die ze aanhebben. Het mooiste portretmedaillon is met blauw email en kleine pareltjes. Er zit goud in verwerkt en sterretjes. Wat je afgebeeld ziet is een jonge vrouw met een empirejurk - helemaal hip in die tijd - met een mooie ketting om en een haarkam. Ze kijkt je aan, een klein beetje verlegen. Bijzonder aan deze is dat je haar haar in het echt ziet als je het omdraait. Een van haar krullen is afgeknipt en op de achterkant geplakt. Zo zie je ook wel dat ze heel trots was op die krul. Dat is heel leuk om te zien.

00:03:11 Humberto Tan: Het is ook duidelijk dat het haar haar is?

00:03:13 Valika Smeulders: Ja. Je kunt je helemaal voorstellen hoe misschien een echtgenoot of een vader dit bij zich heeft gedragen en echt van die krullen hield. Er is een andere. Dat is een jonge vrouw, waarbij je ziet dat haar haar wat strakker kroest. Zij heeft een witte anyisa op en haar jurk is wat eenvoudiger.

00:03:34 Humberto Tan: Een anyisa is een soort hoofddoek, hè?

00:03:35 Valika Smeulders: Ja, een hoofddoek zoals de Afro-Surinaamse vrouwen die dragen. Daaraan zie je ook dat ze dat met trots in zich draagt. Zij heeft een lint om haar nek, dus dat is anders dan zo'n ketting zoals je ziet bij het andere meisje. Je ziet dat zij wat eenvoudiger gekleed is, maar wat ik heel mooi vind is dat het een contrast heeft met haar ogen. Ze is heel zelfverzekerd, ze kijkt je recht in je ogen aan. Ze kijkt bijna dwars door je heen en ik kan me bij haar helemaal voorstellen dat het een zelfstandige vrouw is. Een onderneemster misschien wel.

00:04:09 Humberto Tan: Sowieso heb je fantasie en gevoel voor de geschiedenis uit die tijd, zodat je wil weten: wie ben je, waarom ben je geschilderd en voor wie? Wie heeft jou bij zich gedragen en wat waren de gevoelens? Het derde portret. Wat hebben we ook nog?

00:04:25 Valika Smeulders: Dat is een vrouw met wat steiler haar. Ook zij heeft een ketting om. Ze kijkt de kijker ook recht aan, maar zij kijkt wat melancholischer. Het komt misschien wel doordat haar haar wat sluik langs haar oren en over haar voorhoofd ligt. Zij kijkt heel serieus. Bij haar kan ik me helemaal voorstellen dat het heel erg een boekenmens was. Bij alle drie kun je je afvragen: ze komen uit één boedel, kan het dat dit zussen zijn geweest? Ze zijn rond dezelfde tijd gemaakt. Het logische zou zijn dat ze verwant zijn op een of andere manier, maar op wat voor manier weten we dus niet. Dat is heel erg een mysterie.

00:05:04 Humberto Tan: Zie ik het nou goed dat de eerste twee die je beschreef zijn afgebeeld op een meer ovaal object? De laatste die je beschrijft lijkt meer rond.

00:05:14 Valika Smeulders: Ja, dat klopt inderdaad, die is rond. De laatste en de eerste hebben een hanger aan de bovenkant, dus die kon je aan een ketting hebben bevestigd. Bij de vrouw met de anyisa is geen haakje aan de bovenkant, dus wie weet heeft dat ergens gestaan.

00:05:30 Humberto Tan: Wat weet je over deze vrouw? Wat weet je over de maker? Wat weten jullie?

00:05:35 Valika Smeulders: We weten helaas heel erg weinig. We weten hoe we aan deze portretmedaillons zijn gekomen en dat geeft de eerste aanwijzing. Deze drie portretmedaillons zijn afkomstig uit een onbeheerde boedel uit Suriname. Die is in 1912 overgedragen aan de staat der Nederlanden en op die manier zijn ze dus terechtgekomen in de collectie van het Rijksmuseum. Wat je kunt afleiden als deze medaillons rond het begin van de negentiende eeuw zijn gemaakt, is dat ze waarschijnlijk 100 jaar in privébezit zijn geweest. Vervolgens is de familie misschien uitgestorven en zijn ze op die manier alsnog in een publieke collectie terechtgekomen.

00:06:22 Humberto Tan: Wat doet het je dat jullie dit in de collectie hebben, met je eigen Surinaamse achtergrond?

00:06:27 Valika Smeulders: Ik vind het heel fijn. Het voelt een beetje alsof ik vriendinnen op zaal heb liggen, want mijn achtergrond is ook gemengd. Dat zie je heel weinig op portretten. Als je door het Rijksmuseum loopt en je mensen van kleur ziet, zie je voornamelijk jonge Afrikaanse mannen aan de flank staan van de elite van Nederland en daar voornamelijk als bediende staan afgebeeld. Om het contrast tussen die twee groepen aan te geven: de witte elite en haar lelieblanke huid en de donkere Afrikaan die afgebeeld werd als in dienst staand van de Europese elite. Die symboliek werkt heel erg door. Als je dan goed gaat zoeken vind je ook deze drie portretten uit de negentiende eeuw, die laten zien dat de werkelijkheid in de koloniale periode ook veel complexer was. Dat vind ik heel interessant, omdat we vandaag de dag toch wel geneigd zijn om zaken een beetje te versimpelen. Alsof het nog steeds wit tegen zwart is, maar het gaat om een systeem dat onrechtvaardig was. Binnen dat systeem hebben mensen zich daar altijd tegen verzet.

00:07:33 Humberto Tan: Welke complexiteit zie je bij de portretten van deze waarschijnlijk gemengde vrouwen? Bij een ervan heb ik daar twijfels over, maar daar kunnen we het misschien nog over hebben. Wat is de complexiteit die je ziet bij deze portretten? Welke komt naar voren als je het plaatst in de context van die tijd?

00:07:49 Valika Smeulders: Dan moet ik even één stap terug nemen, naar het gegeven dat er altijd verzet is gepleegd tegen slavernij. Dat kon op allerlei manieren. In Suriname is het weglopen van de plantages een hele belangrijke manier geweest. Suriname was heel groot en had een heel groot achterland. Mensen konden weglopen en vervolgens in het bos in vrijheid eigen nieuwe samenlevingen stichten. Er zijn allerlei manieren geweest van opstanden op kleinere of grotere schaal. Manumissie, het vrijmaken binnen het systeem, is daar ook altijd onderdeel van geweest.

00:08:26 Valika Smeulders: Wat je hier ziet is dat in dat systeem witte mannen kinderen kregen met vrouwen in slavernij. In dat systeem was een kind van een slavin zelf ook in slavernij. Volgens de wet was je dan nog steeds het bezit van een ander. Wat kon zo'n vrouw anders doen dan proberen voor haar kinderen de beste omstandigheden af te dwingen, de beste voorwaarden voor het stijgen op de sociale ladder proberen voor elkaar te krijgen? Zo'n vrouw kon proberen om zo'n man aan te zetten tot het vrijkopen van haar kinderen en het vrijkopen van haarzelf. Dat zijn de mensen die je hier afgebeeld ziet. Dit zijn vrije mensen die afstammen van zowel de elite als van mensen in slavernij, die bezig zijn de sociale ladder te bestijgen. Dat kon op allerlei manieren.

00:09:20 Humberto Tan: We weten ook niet of ze uit vrije relaties geboren zijn. Dat weten we niet, maar waarschijnlijk is het uit een verkrachting. Dat is mijn conclusie.

00:09:29 Valika Smeulders: Vrouwen in slavernij hadden allerlei functies. De vrouwen die op het veld werkten hadden de minste kansen. Ik denk als daar kinderen geboren werden van witte meesters dat het heel vaak verkrachting was inderdaad. De vrouwen die dichter bij huis werkten, die meer een dagelijkse relatie met die meester hadden, waren meer onderdeel van het dagelijks leven van die elite. Die hadden dus meer kansen om te proberen zichzelf daar toegang toe te verschaffen. Zo'n vrouw kon dus bedenken: als ik die relatie vasthoud, heb ik een grotere kans dat ik zelf uit slavernij ontsnap, en met mij mijn kinderen. Ik denk dat dat is wat je hier ziet. Dit zijn geen kinderen van slavinnen die op het veld werkten. Dit zijn kinderen uit relaties die generatie op generatie steeds meer vermengd raakten en op die manier steeds verder op de sociale ladder konden klimmen.

00:10:26 Humberto Tan: Het zal niet goedkoop zijn geweest om dit te maken.

00:10:29 Valika Smeulders: Exact.

00:10:29 Humberto Tan: Het is financieel behoorlijk prijzig om dit te maken. Je zei op ivoor, waterverf, daar is een medaillon van gemaakt, parels zijn ook hier te zien.

00:10:42 Valika Smeulders: Ja, en goud.

00:10:42 Humberto Tan: Wat zijn vooral de redenen geweest dat mensen zich lieten portretteren in die periode, ook al is het zo klein als deze zijn?

00:10:50 Valika Smeulders: Dan moet ik nog één ding toevoegen aan dat maakproces, want in Suriname waren er geen mensen aanwezig die dit konden maken. Dit is dus vaak gemaakt door kunstenaars die reizen. Die werden ingehuurd door de elite om dit soort portretjes te maken.

00:11:06 Humberto Tan: Echt met dit doel? Gewoon: kom hier om dit portret te maken?

00:11:08 Valika Smeulders: Ja.

00:11:08 Humberto Tan: Nóg duurder!

00:11:10 Valika Smeulders: Ja, dus het was heel bijzonder inderdaad. Daar zie je aan dat degene die de opdracht moet hebben gegeven om dit te maken het echt heel belangrijk vond om deze mensen vast te leggen. Het is dus logisch dat er een familierelatie is en dat er toch enige mate van genegenheid is, want dat is de reden waarom je dit doet. Wat ik me voor kan stellen, is dat zoiets bijvoorbeeld gemaakt werd voor een echtgenoot die niet altijd aanwezig was. Die misschien reisde en dan zo'n portret bij zich wilde dragen. Je kunt je ook voorstellen dat als er gesproken werd over een huwelijk, dus nog voor het huwelijk gesloten werd, dat je zo'n portretje toestuurde om te laten zien met wie je kon trouwen. Het had een functie. Een functie in het bijeenhouden van familierelaties en het bestendigen van familierelaties.

00:12:00 Humberto Tan: Zo'n portret is ook een bestendiging van hun status.

00:12:02 Valika Smeulders: Ja.

00:12:02 Humberto Tan: Hoe lichter, hoe meer status in die tijd in Suriname in de slavernij. Daarna ook nog.

00:12:08 Valika Smeulders: Ja, omdat slavernij in de koloniale periode een racistisch element had. Dat waren mensen die uit Afrika gehaald werden en in de Amerika's tot slaaf gemaakt werden. Zo kreeg je vervolgens in de maatschappij een gradatie aan huidskleuren die allemaal een eigen benaming kregen. Waaraan vastgehouden werd om mensen vast te houden in de situatie waarin ze verkeerden. Onderaan de ladder had je de mensen in slavernij en die waren altijd van Afrikaanse oorsprong. Daartussen kreeg je een hele gradatie die allerlei benamingen kreeg, van mulat tot mesties. Met die benamingen werden mensen, zelfs al waren ze niet meer in slavernij en vrij mens, toch nog vastgehouden in de mate waarin je kon klimmen.

00:12:55 Humberto Tan: Blank was toen nog het hoogst haalbare.

00:12:58 Valika Smeulders: Dat stond altijd bovenaan.

00:12:59 Humberto Tan: De rest was onderdanig aan alles wat blank was. Hier heb je waarschijnlijk te maken met een mulat, de vrouw met de anyisa. De vrouw met de parels is waarschijnlijk ook een mulat. Overigens een schitterende omlijsting die daar omheen zit. We hebben hier een vrouw met blauwe ogen. Het viel mij zo op dat je een vrouw ziet met blauwe ogen, waar de andere twee bruine ogen hebben. Ik dacht: jeetje, daar heeft al eerder een vermenging plaatsgevonden. Ik vroeg me af of zij wel een mix is. Is zij niet wit?

00:13:36 Valika Smeulders: Dat kun je je allemaal afvragen inderdaad. Helaas zijn we daar nu nog niet achter gekomen. Wie weet welke mensen deze podcast luisteren en wie weet ontdekken we weer nieuwe dingen? Het zou kunnen dat het drie dochters van dezelfde vader zijn, maar van verschillende moeders. Dat is in principe mogelijk.

00:13:56 Humberto Tan: Ook interessant toch? Dan zou je dus een zwarte en een witte moeder hebben.

00:13:59 Valika Smeulders: Ja, en dan zie je hoe ingewikkeld zo'n koloniale samenleving is, omdat er verschil gemaakt wordt naar exacte huidskleur. Dat is ook voor een deel niet van tevoren te voorspellen. Als deze twee vrouwen met het krullende haar allebei dezelfde moeder zouden hebben, dat is in principe mogelijk, dan zijn de mogelijkheden van het ene meisje dat er lichter uitziet groter. Je ziet ook dat haar medaillon rijker is versierd. Ze kijkt ook anders, wat zachter. Ik kan me helemaal voorstellen dat zij bedoeld was om een goed huwelijk aan te gaan. Een huwelijk waarmee zij verder kon stijgen. Het meisje met het kroezende haar heeft die mogelijkheden minder, maar ze kijkt je zo zelfverzekerd aan dat ik denk dat zij het sowieso wel haalt. Dat is gewoon een vrouw die het op eigen kracht haalt.

00:14:51 Humberto Tan: Weet je Valika, ik vind het super interessant. Ook omdat we het net over het systeem hadden. Dat hoe zwarter je was, hoe minder positie je had in de Surinaamse samenleving. Dat werkt trouwens tot nu toe door in Suriname. Hoe witter, hoe meer positie je had in de samenleving. Als je kijkt naar het rechter medaillon dat voor jou ligt, met de parels, het meisje met het bruine haar en de gouden ketting, en het linker meisje met de blauwe ogen. Vanuit de status van toen zou je verwachten dat het meisje met de blauwe ogen een duurder medaillon heeft. Nu praat ik puur vanuit stereotypering. De stereotypering van toen was heel helder: hoe witter, hoe belangrijker, hoe zwarter of een afstamming daarvan, hoe minder belangrijk. Hier zie je dus dat het meisje met die bruine ogen een duurder medaillon heeft vergeleken met dat andere meisje. Dat is toch interessant?

00:15:46 Valika Smeulders: Ja, dat is super interessant. Zo had ik er nog niet naar gekeken, maar je hebt helemaal gelijk. Daar komt dus nog bij dat bij het meisje met de krullen ook nog een krul is toegevoegd. Dat zou er wel voor kunnen pleiten dat er in haar geval een genegenheidsrelatie was. Ze was of de favoriete dochter, of ze was voorbestemd voor een huwelijk met een belangrijk iemand die écht verliefd op haar was. Dat andere meisje is het serieuzere type. Dat werd minder als echtgenote gezien of was niet de favoriete dochter.

00:16:20 Humberto Tan: Dat vind ik interessant van deze podcastserie, dat je gedwongen wordt om zó goed te kijken naar dingen die bijna voor de hand liggend zijn omdat ze er al heel lang zijn, maar dat je er nog eens met nieuwe ogen naar kijkt.

00:16:32 Valika Smeulders: Het ene is het systeem en het andere is het hart.

00:16:36 Humberto Tan: Het lijkt me ook interessant om dat meisje met de blauwe ogen, vergeleken met deze meisjes, door een geneticus te laten bekijken. Als je twee rassen met elkaar vermengd, wanneer is dan de eerste kans dat je blauwe ogen krijgt? Vanuit mijn geschiedenis weet ik bij biologie dat je dominante en recessieve kleuren in de ogen hebt. Dat betekent dat wanneer je een blauw met een bruin oog mengt de kinderen bruinogig worden, tenzij er in de bruine ogen ook iets van blauw zit. Ik ben daar geen specialist in, maar dat weet ik nog wel. Dat is super interessant, ook daar. Ik word enthousiast over deze portretten. Ze zijn zó klein.

00:17:17 Humberto Tan: Wat wel belangrijk is om te zeggen: mensen kennen misschien het verhaal van Thomas Jefferson in Amerika en de kinderen die hij kreeg met Sally Hemings. Sally Hemings was een gekleurde vrouw, de halfzus van zijn eerste vrouw, een witte vrouw. Daar zie je dat het gebeurt wanneer vermenging eenmaal plaatsvindt en familierelaties ook vastgehouden worden. Dat is er wel een voorwaarde bij. Zo'n witte vader moet zich dan ontfermen over zijn zoons en dochters en die relatie vasthouden. Dan wordt het vaak een vermenging die meer en meer richting wit gaat. Generatie op generatie krijgen die vrouwen dus kinderen met witte mannen. Dan krijg je verdere vermenging en misschien dus dochters en zoons met blauwe ogen.

00:18:08 Humberto Tan: In hoeverre zijn het Caribisch gebied en Suriname überhaupt meer in het bereik gekomen van wat het Rijksmuseum wil als je het hebt over kunstvoorwerpen uit die periode? Wat voor positie hebben ze in het museum?

00:18:20 Valika Smeulders: Ik denk dat het heel lang een blinde vlek is geweest. Dat we dat dus wel in de collectie hadden, maar dat mensen er niet naar zochten en het weinig aandacht kreeg. Het meest bekende voorbeeld is natuurlijk dat vlak naast De Nachtwacht de Van der Helst hangt, met in het midden een donkere jongen.

00:18:35 Humberto Tan: Met het rode pak?

00:18:35 Valika Smeulders: Ja. Dat is heel lang over het hoofd gezien. Daar wordt nu veel meer aandacht aan besteed, dus mensen zien het meer. Ik hoop dat er ook meer aandacht komt voor dit gegeven, dat die vermenging al eeuwen en generaties teruggaat. Dat het dus veel ingewikkelder is dan alleen maar dat contrast tussen zwart en wit. Wat misschien ook wel interessant is om te zeggen trouwens: in Suriname, in het koloniale systeem waar wit aan de macht was, zie je dat als er gemengde relaties zijn het eigenlijk altijd gaat om een witte man en een vrouw in slavernij, omdat de witte mannen daar alle macht hadden. In Nederland bestond slavernij niet. Het is nooit wettelijk ingevoerd in de koloniale periode en de meeste mensen van kleur die in Nederland terechtkwamen waren mannen. Dat waren de bedienden die meegenomen werden uit Afrika of het Caribisch gebied. Omdat hier geen wetten waren over vermenging of slavernij konden die mannen hier vrij met witte vrouwen trouwen. Gemengde mensen die hier geboren zijn in die periode komen dus meestal voort uit een zwarte vader en een witte moeder. In Suriname juist uit een witte vader en een zwarte moeder.

00:19:50 Humberto Tan: Dat wist ik niet. Wat je wel ziet wat doorwerkt in het heden, bijvoorbeeld uit het Zuid-Afrikaanse apartheidssysteem, het systeem wat toen in Suriname ook was, is dat het gebaseerd is op kleuren. Die kleuren hadden bepaalde rechten, of juist niet. In de huidige Surinaamse samenleving is het officieus nog steeds op die manier geregeld.

00:20:09 Valika Smeulders: Dat had dus te maken met die witte vaders, want die witte vaders waren aan de macht. Zij konden hun zoons een goede opleiding bieden of zorgen dat ze een goede baan kregen. Ze konden voor de dochters zorgen dat ze een goed huwelijk aangingen of dat ze op een andere manier een erfenis kregen, waardoor ze genoeg geld hadden om goed voor zichzelf te zorgen. Die gekleurde mensen gingen in Paramaribo in de aparte wijk Frimangron wonen en trouwden onderling, dus samen creëerden ze een nieuwe groep in de samenleving. In Nederland is dat niet gebeurd. Die mensen vermengden steeds meer met witte mensen, maar dat waren witte mensen uit de arbeidersklasse. Die zijn op die manier dus helemaal vermengd geraakt en verdwenen. Nu zien we dat niet meer terug, maar in Suriname zie je het nog wel.

00:20:58 Humberto Tan: Er is iets dat misschien wel interessant is om te zeggen. Jij hebt het net over tot slaaf gemaakten die ontsnapten, die vertrokken van de plantages. Dat heb ik ook altijd gelezen en geleerd, maar ik moet je heel eerlijk zeggen dat ik me pas vorig jaar realiseerde wat dat betekende. Ik maakte een reis van Paramaribo naar Atjoni, dat is met de auto een reis van ongeveer tweeënhalf, drie uur. Dat moesten de tot slaaf gemaakten lopen, op een terrein dat ze niet kenden. Vervolgens zijn ze nog verder het binnenland ingetrokken. Daarna stapte ik in de kustplaats Atjoni in een korjaal, dat is een soort kano, en hebben we vier uur gevaren. Vier uur varen! Ik zat in die boot en toen realiseerde ik het me pas. Ik dacht: mijn hemel. Dan ben je dus ontsnapt in een ondoordringbaar oerwoud met alle gevaren. Dan heb ik het niet eens over de jaguar als groot gevaar, maar juist die kleine dingen. De mug, bacteriën. Wat eet je? Wat drink je? Hoe blijf je gezond? Die mannen en vrouwen hebben dat gewoon gered. In die boot dacht ik: ónvoorstelbaar!

00:22:11 Valika Smeulders: Dan komt daar nog bij dat ze nagejaagd werden.

00:22:14 Humberto Tan: Ook dat nog.

00:22:15 Valika Smeulders: De plantagehouders probeerden die mensen terug te halen, dus die stuurden soldaten achter hen aan die bewapend waren. Die mensen hebben moeten vechten voor hun leven en zich niet alleen moeten verstoppen, maar ook moeten verdedigen tegen mensen met wapens. Desondanks hebben ze het voor elkaar gekregen dat vanaf 1760 een aantal vredesverdragen gesloten zijn tussen de mensen die bewapend als soldaat, als professional, het oerwoud in werden gestuurd en die mensen die eigenlijk zonder wat dan ook van de plantages zijn gevlucht en zich maar moesten redden. Ze kregen het toch voor elkaar om die vredesverdragen af te dwingen. Dat vind ik ontzettend knap.

00:22:54 Humberto Tan: Dat is het mooie als je kijkt naar de portretten die voor ons liggen van deze vrouwen. Aan de ene kant had je dus deze wereld waarin kunstenaars werden ingehuurd om gemengde kinderen te portretteren, om welke reden ook. Aan de andere kant, in exact diezelfde periode, gebeurde precies wat we net beschreven over tot slaaf gemaakten die ontsnapten en werden nagejaagd. In diezelfde samenleving. We weten nog zo weinig.

00:23:22 Valika Smeulders: Het heeft ermee te maken dat er na die vredesverdragen steeds meer dorpen van marrons ontstonden. Er was een steeds grotere aanwezigheid van vrije zwarte mensen. Ondertussen gebeurden in de hele koloniale wereld, dus niet alleen de Nederlandstalige, maar ook de Engels- en de Franstalige, ook opstanden. Aan het eind van de achttiende eeuw kreeg je toen de revoluties in Frankrijk, in Amerika, in Haïti. Het was duidelijk dat het koloniale systeem, dat slavernijsysteem, niet heel lang meer kon bestaan. Mensen waren al vorm aan het geven aan: hoe moeten we verder als straks iedereen vrij is en meedoet in de samenleving?

00:24:04 Valika Smeulders: Deze gekleurde groep werd gezien als een soort wortel om de mensen die later uit slavernij vrij zouden komen voor te houden en te zeggen: als je je netjes gedraagt zou je net als deze mensen het kunnen redden binnen dit systeem. Daarmee werd het systeem in stand gehouden door te zeggen: iedereen heeft hierin kansen, als je je maar conformeert aan hoe wij het doen. Dat is wat anders dan weglopen en je eigen samenleving stichten, want daarmee verloren plantages werklui. Het systeem werd dus uitgehold door marronage en moest in stand gehouden worden door iets van een perspectief te bieden over wat je zou kunnen doen, als je maar hard genoeg werkt.

00:24:52 Humberto Tan: Als je naar deze portretten kijkt, weet ik zeker dat jij nog veel meer wil weten van ze dan we nu weten. Wat is de kans dat je ooit meer te weten komt?

00:25:02 Valika Smeulders: Dat geeft mij de kans om een oproep te doen, want het enige wat we hebben kunnen vinden in de archieven die te maken hebben met die overdracht uit 1912 uit Suriname is de naam 'Slarhorst'. Dit is iemand die in Berbice heeft gewoond. Dat is in Guyana, naast Suriname. In die tijd waren Frans Guyana, Suriname en Guyana heel dicht op elkaar, dus mensen gingen veel heen en weer. Dat zou kunnen verklaren dat er een relatie is tussen Berbice, Suriname en Nederland in dit geval. Als er mensen zijn die weten dat zij afstammen van een Slarhorst: kom eens naar de portretten kijken en benader ons als je denkt dat je meer zou kunnen vertellen hierover.

00:25:47 Humberto Tan: Slarhorst. Grappig, ik heb die naam nog nooit gehoord in Suriname. Het is niet een veel voorkomende naam, maar het zou wel mooi zijn als jullie... Ik moet 'wij' zeggen, ik ben nu namens het Rijksmuseum. Oh my God, ik ben medewerker!

00:26:04 Valika Smeulders: Welkom.

00:26:04 Humberto Tan: Als wij bij het Rijksmuseum iets meer te weten krijgen over deze portretten. Wat jij vertelt Valika is nu al echt razend boeiend. Valika Smeulders, dank je wel. Bent u ook benieuwd hoe deze portretten er in het echt uitzien? Ze zijn te vinden in het Rijksmuseum, op de eerste verdieping. In de volgende aflevering nemen conservator Jan de Hond en ik je mee naar Nova Zembla. De beroemdste mislukking uit de Nederlandse maritieme geschiedenis.